Zastosowanie tradycyjnego systemu walki wręcz w nowoczesnej samoobronie

Niniejszy tekst (na przykładzie chińskiego systemu walki Mizong Quan) omawia możliwość zastosowania technik kung fu we współczesnej samoobronie. W pierwszej części artykułu wyjaśniamy kluczowe pojęcia, którymi będziemy posługiwać się celem omówienia tytułowej kwestii, a w drugiej prezentujemy metody walki Mizong Quan i podajemy konkretne przykłady możliwości zastosowania technik stylu do samoobrony.

Co to jest kung fu?

Pojęciem kung fu przyjęło się określać zbiór wszystkich chińskich sztuk walki. Jednak określenie kung fu w języku chińskim posiada inne znaczenie. Tym termin określa się umiejętność opanowaną w bardzo dobrym stopniu (doskonałość, perfekcja), a osiągniętą dzięki długotrwałym wysiłkom. Zatem można być bardzo dobrym (kung fu) np. w graniu na trąbce, gotowaniu i wielu innych dziedzinach.

Niemniej za sprawą masowych środków przekazu nazwa ta przyjęła się w międzynarodowej terminologii jako tożsama z pojęciem chińskich stylów walki. Bardziej prawidłową nazwą chińskich sztuk walki jest termin wu shu, czyli sztuka wojenna. W tym opracowaniu będę posługiwał się oboma pojęciami zamiennie.

Co to jest sztuka walki?

W ramach chińskich sztuk wojennych wyróżnia się dosłownie setki różnych styli, a każdym z nich można mówić jako o osobnej sztuce walki. Trudno jest porównywać pomiędzy sobą poszczególne style walki wu shu. Różnią się one niekiedy diametralnie np. jedne kładą nacisk na kopnięcia, inne na pracę rąk, są twarde i miękkie zarówno w wykonaniu jak i metodach treningowych. Istnieją również chińskie zapasy tzw. Shuai Jiao, gdzie nacisk położony jest na chwytanie przeciwnika oraz wytrącenie go z równowagi np. poprzez odpowiedni rzut, czy podcięcie.

Poszczególne style kung fu zaliczamy do tzw. sztuk walki. Według definicji podanej przez R.M. Kalinę

„sztukami walki określa się te dziedziny psychofizycznej aktywności ludzi, których deklarowana istota polega na fizycznym i mentalnym doskonaleniu osobowości poprzez stosowanie głównie ćwiczebnych form fizycznej konfrontacji pomiędzy jednostkami lub jednostką i małą grupą, bez lub z użyciem określonych narzędzi.”.

Dlatego należy podkreślić, że mówiąc o sztuce walki, nie mamy na myśli tylko i wyłącznie wykonywania określonych technik walki. Trening fizyczny jest tu tylko (albo aż) elementem doskonalenia siebie samego - zarówno od strony fizycznej, jak i umysłowej oraz mentalnej. Jak łatwo się domyślić trening sztuki walki z samej definicji - żeby mógł przynieść wymierne korzyści zarówno od strony umiejętności walki, jak i rozwoju osobowości - powinien obejmować długi okres czasu (mówimy raczej o latach, a nie miesiącach). Bardzo często praktykujący sztuki walki robią to przez całe życie.

Co to jest samoobrona?

Niewątpliwie w celu obrony na ulicy przed agresorem wystarczy jedna wykonana skutecznie prosta technika (np. cios prosty), cios zadany jakimkolwiek narzędziem lub ostatecznie pistolet. Z pewnością należy unieszkodliwić zagrożenie w taki, czy inny sposób - bardzo dobrą metodą jest szybkie oddalenie się - ucieczka z miejsca, w którym grozi nam niebezpieczeństwo. Po co więc poświęcać lata na trening sztuki walki, jeżeli w sytuacji realnego zagrożenia być może wystarczy umiejętność szybkiego biegania?

Odpowiedź oczywiście jest bardzo prosta. Nie trzeba ćwiczyć wielu lat, żeby nabyć umiejętność skutecznej samoobrony na ulicy. Nie trzeba uprawiać sztuki walki, żeby umieć się obronić. Bo też należy rozróżnić pomiędzy sztuką walki, a samoobroną, które tak naprawdę posiadają inne cele. Podstawowym celem samoobrony jest skuteczna obrona przed agresorem - w jak najprostszy i najszybszy sposób. Umiejętność samoobrony zawiera się w definicji sztuki walki, ale już określenie sztuka walki nie mieści się w pojęciu samoobrony.

Jak szybko nauczyć się bronić?

Oczywiście, żeby stać się skutecznym w samoobronie, należy posiąść określony zbiór technik służących do obrony i umieć je wykorzystać w realnej sytuacji. Im więcej razy powtórzymy daną technikę z partnerem, tym większe prawdopodobieństwo, że stanie się ona naszą reakcją odruchową i będziemy mogli ją wykorzystać, żeby obronić samego siebie lub bliskie nam osoby.

Niemniej niekoniecznie należy technikę wykonywać wiele lat, żeby z powodzeniem użyć jej do obrony. Trzeba wziąć pod uwagę, że w celu nauczenia kogoś samoobrony wybiera się najprostsze, a jednocześnie skuteczne techniki mające zastosowanie do różnych sytuacji. Przykładowo blok górny przedramieniem przed uderzeniem sierpowym może służyć również do blokowania uderzeń nożem lub pałką zadawanych z tej samej płaszczyzny.

Tradycyjne systemy walki

Tradycyjne sztuki walki wywodzące się z Azji – czy to będzie kung fu, czy karate, aikijitsu, jiujitsu, viet vo dao, hwarangdo itd. - posiadające swój rodowód historyczny i stanowiące spójny system koncepcji teoretycznych wraz z praktycznymi metodami - zawsze służyły do walki. Swoimi korzeniami sięgają czasów, w których umiejętność walki decydowała o przetrwaniu. Osoba praktykująca kompletny system powinna po określonym czasie posiadać umiejętność walki, a tym samym zdolność samoobrony i radzenia sobie w sytuacjach zagrożenia.

Oczywiście zdarzają się sytuacje, w których osoby trenujące latami nie radzą sobie w sytuacji ataku przez agresora na przysłowiowej ulicy. Jednak to jest temat na osobną dyskusję, ponieważ pozostaje tu do omówienia sposób nauczania w/w systemów walki, kwalifikacje instruktora, podejście do wykorzystania nauczanych technik w sytuacjach nie tylko treningowych i sportowych.

Mizong Quan - styl tradycyjnego kung fu wu shu

Mizong quan (styl labiryntu, zagubiony szlak) zwany także Yan Qing Quan powstał, podobnie jak inne style wushu, w konkretnym celu – skutecznej walki z bronią jak i bez niej, zarówno z jednym przeciwnikiem, jak i wieloma. Zaliczyć go można do chuantong wushu - tradycyjnego wushu, którego głównym celem, zgodnie z tradycyjnym przekazem, jest nabycie umiejętności walki.

Systematyka stylu Yan Qing Quan

Trudno jest mówić o systematyce systemu i wykorzystaniu go w sytuacjach samoobrony w sytuacji, kiedy styl przekazywany jest z pokolenia na pokolenia metodą bezpośredniego przekazu nauczyciela (sifu, laoshi) na uczniów (tudi). Niemniej postaram się przedstawić główne założenia systemu oraz metody treningowe w celu wybrania odpowiednich elementów do samoobrony.

Jedną z możliwości podziału metod treningowych wu shu wygląda następująco:

1. Ćwiczenia podstawowe - jibengong.
2. Ćwiczenia średnio-zaawansowane - zhongji gongfa.
3. Ćwiczenia zaawansowane - gaoji gongfa.
4. Ćwiczenia uzupełniające - fuzhu gongfa.
5. Formy - taolu (odpowiednik kata w karate), czyli zestawy ruchów (technik), gdzie pracuje całe ciało - zarówno z bronią, jak i bez, uporządkowane w jeden spójny ciąg.
6. Ćwiczenia z partnerem - duilian.
7. Pchające dłonie, czy lepkie ręce - tui shou – nauka walki w bliskim dystansie, kiedy posiadamy styk z przeciwnikiem ręka w rękę.
8. Przygotowanie do walki – różne formy sparringu („zadaniówki”).
9. San shou – wolna walka.
10. Koncepcje teoretycznymi danego systemu - quanli (zasada pięści).

W zależności od stylu kung fu pod pojęciem ćwiczeń podstawowych, średnio-zaawansowanych oraz zaawansowanych wchodzą oczywiście różnego rodzaju techniki mające przygotować ciało do ruchów charakterystycznych dla danego systemu wushu.

Metody walki Mizong Quan

Mówiąc o Mizong quan należy wymienić następujące sposoby ataku i obrony oraz metody treningowe charakterystyczne dla chińskiej walki wręcz:

1. Uderzenia (ciosy) rękami, nogami oraz innymi częściami ciała (np. głowa, bark, siedzenie).
2. Przechwyty.
3. Obchwyty.
4. Niskie pozycje – treningowo wzmacniają układ mięśniowy i kostny, w realnej walce większość technik wykonywana jest w wysokich pozycjach.
5. Mocna praca z kręgosłupem (co przynosi efekt przy wykonywaniu obaleń, rzutów, uwalniania z obchwytów).
6. Stanie - ćwiczenia pozycji - zarówno od strony zewnętrznej (wzmocnienie mięśni), jak i traktowane jako stojący qigong, czyli zhuang zhang.
7. Chodzenie - specyficzne dla stylu metody chodzenia.
8. Bieganie, a właściwie wbieganie w przeciwnika.
9. Lepkie ręce.
10. Lepkie nogi.
11. Dźwignie.
12. Rzuty.
13. Techniki z bronią.
14. Didang – pady.
15. Ćwiczenie wzroku, spojrzenia.
16. Praca z energią wewnętrzną.

Nie spotyka się w kung fu walki w parterze – takiej, jaka ma miejsce w japońskich sztukach walki. Z założenia uwzględniano (i tak zwykle się zdarzało w chińskiej rzeczywistości), że w realnej walce ma się do czynienia z kilkoma przeciwnikami, stąd walka w parterze nie miała racji bytu.

Szerokie możliwości wyboru technik

Mizong quan jako sztuka walki stanowi kompletny system posiadający bardzo szeroki wachlarz technik i duże możliwości wyboru właściwej w przypadku samoobrony przed agresorem. Jako że Mizong wywodzi się z czasów, w których walka na śmierć i życie nie stanowiła wcale rzadkiej sytuacji (Chiny XVIII w.), w arsenale swoich technik posiada również techniki mogące być potencjalnie śmiertelne (to samo zresztą dotyczy większości sztuk walki).

Problemem może okazać się wybranie tych technik, które w przypadku samoobrony posłużą do obezwładnienia przeciwnika, ale nie spowodują zbyt dużego uszczerbku na jego zdrowiu. Przy czym trzeba zauważyć, że każda technika – nawet uderzenie proste pięścią występujące praktycznie chyba w każdym systemie, który ma coś wspólnego z obroną, czy walką wręcz, odpowiednio zadane może spowodować duże szkody na zdrowiu przeciwnika, a w skrajnych przypadkach nawet śmierć.

Jak dokonać wyboru technik w celu treningu samoobrony

Jak widać po podanych wyżej informacjach styl Mizong Quan - jako jeden z tradycyjnych i kompletnych systemów walki wręcz - posiada na tyle szeroki zestaw metod i technik, że można spośród nich wybrać takie, które mogą służyć przede wszystkim do nauki samoobrony.

Z bogatych możliwości, jakie przedstawia sobą każda sztuka walki istnieją duże możliwości wyboru odpowiednich narzędzi. Do rozstrzygnięcia pozostaje kwestia sposobu doboru właściwych metod i technik.

Wydaje się, że w przypadkach nauki metod samoobrony trzeba wziąć pod uwagę następujące kryteria wyboru.

Łatwość przyswojenia techniki do samoobrony

Przede wszystkim techniki powinny być stosunkowo łatwe i proste do nauczenia. Z reguły osoby chcące nauczyć się skutecznej samoobrony nie są zainteresowane długoletnim studiowaniem metod walki, tylko szybkim nabyciem zdolności obronnych, które mogą im pomóc w sytuacji realnego zagrożenia przez napastnika. Dlatego pod uwagę należy brać ograniczone ramy czasowe, w jakich będzie odbywać się nauka. Stąd z jednej strony prostota technik oraz zasada mówiąca o tym, że jedna technika powinna służyć przynajmniej kilku różnym możliwościom zastosowań w praktyce.

Zastosowanie bloku pak sao do samoobrony

Przykładowo blok otwartą dłonią robiony do wewnątrz (pak sao) może służyć jako obrona przed:

1. Uderzeniem prostym.
2. Duszeniem.
3. Próbą chwytu ręką lub rękami za nasze ubranie na wysokości klatki piersiowej.
4. Przyłożeniem noża do szyi.
5. Atakiem prostym nożem (dźgnięciem).
6. Biorąc pod uwagę zastosowania stosowane w kung fu, pak sao może służyć również jako atak otwartą dłonią na głowę przeciwnika – wystarczy przedłużyć ruch.
7. Przed zagrożeniem pistoletem – zbicie pistoletu na bok lub/i mocny chwyt.

Oczywiście akcja blokowania powinna zostać zakończona odpowiednią kontrą.

Kopnięcie przednie w samoobronie

Kolejny przykład to kopnięcie przednie proste (pan gen jiao):

1. Wykonywane bardzo nisko i bardzo krótko atakuje łydkę napastnika.
2. Wykonywane nieco wyżej stanowi kopnięcie w kolano.
3. Jeszcze wyżej – kopnięcie w krocze.
4. I jeszcze odrobinę wyżej może być kopnięciem odpychającym przeciwnika – atak na brzuch, podbrzusze.

Znając dosłownie kilka technik w ten sposób można – przynajmniej w teorii – poznać obronę nawet przed kilkudziesięcioma możliwościami ataku.

Naturalne odruchy ciała

Poza tym nauka samoobrony powinna uwzględniać naturalne odruchy ciała – tak żeby osoba ucząca się ich mogła w łatwy sposób przyswoić ruchy mogące służyć obronie. Okazuje się, że spośród wykonywanych codziennie czynności – wiele z nich przypomina ruchy występujące w technikach walki. Wystarczy uświadomić to danej osobie tak, żeby mogła to niejako przetworzyć w swoim umyśle z działań powszednich na daną technikę. Oczywiście nie jest tak, że takie działanie spowoduje automatyczną znajomość i umiejętność walki, niemniej może być pomocne w procesie nauki samoobrony.

Wykorzystanie codziennych czynności w samoobronie

Za przykład wykorzystania naturalnych ruchów ciała do walki niech posłuży chodzenie, a właściwie poszczególne kroki, jakie każdy z nas codziennie wykonuje przemieszczając się. Robiąc krok podnosimy nieco kolano do góry, następnie stawiając nogę prostujemy kolano itd. Wystarczy nieco podwyższyć to nasze podnoszenie nóg, żeby powstało z tego kopniecie proste – piętą lub palcami w zależności jak ostatecznie ustawimy stopę. Analogicznie podniesienie ręki do góry może stanowić blok, sięgnięcie po książkę na półkę – uderzenie lub złapanie za gardło, chwyt za klamkę - przechwyt ręki przeciwnika, rozmowa przez telefon - uderzenie łokciem itp. itd.

Naturalne reakcje w kung fu

Na takiej właśnie zasadzie opierają się ruchy wykonywane w wielu stylach kung fu. Na naturalnych reakcjach i odruchach ciała. Do tego należałoby dodać jeszcze, słynne i znane (szczególnie z filmów made in Honkong) wykorzystanie ruchów zwierzęcych w wu shu.

Chińczycy wyszli z założenia, że każde zwierzę jest niejako ze swojego charakteru bliżej natury oraz naturalnym reakcjom i odruchom. Dlatego kluczem do sukcesu miało być naśladowanie ruchów zwierząt w celu wykonywania określonych technik walki. Stąd często nazwy stylów odnoszące się do zwierząt: shi he quan (styl białego żurawia), she quan (pięść węża), hei hu pai (styl czarnego tygrysa), wu dip boon hop pai (styl motyla) itd. Przy czym należy zaznaczyć, że często naśladowanie zwierząt niekoniecznie opierało się na ślepym powtarzaniu ruchu. Często wykorzystywano strategie walki danego zwierzęcia do realnego starcia z przeciwnikiem.

Rozluźniony znaczy szybszy

Na marginesie - ruchy wykonywane w wielu stylach kung fu, a szczególnie w Mizong, posiadają swego rodzaju miękkość, czy elastyczność. Nie oznacza to wcale, że określony ruch jest słaby. Nie jest po prostu twardy, czy sztywny i charakteryzuje się dużą sprężystością, przez co jest bardziej naturalny. Im nasze ciało jest bardziej rozluźnione, tym ruchy mogą być szybsze (usztywnione mięśnie pracują wolniej) i naturalne, czyli bliższe wrodzonym reakcjom organizmu.

Samoobrona przed bronią

Kolejną istotną sprawą jest samoobrona przed napastnikiem uzbrojonym w narzędzie typu nóż, pałka, siekiera itp. Z reguły w każdym stylu kung fu występuje przynajmniej kilka rodzajów broni. W Mizong quan jest ich kilkanaście. Wymienię tylko – kij, szabla, miecz, podwójna szabla, maczuga, halabarda, włócznia itd. itp. Chińczycy, jeśli chodzi o rodzaje broni byli bardzo pomysłowi. Oczywiście współcześnie nie ma sensu ćwiczenie technik włóczni, czy halabardy w celu wykorzystania tej broni na ulicy. Niemniej ćwiczenie form z bronią wyrabia siłę i właściwe odruchy. Poza tym na pewnym etapie zaawansowania znając dobrze kilka rodzajów broni, jesteśmy w stanie walczyć, czy bronić się praktycznie wszystkim, co nam wpadnie w ręce.

Posługując się określonymi rodzajami broni, należało również znać sposoby obrony przed nimi. Stąd łatwo jest przełożyć techniki obronne tradycyjnych broni chińskich na współczesne zagrożenia mogące nas spotkać na ulicy.

Tradycja w służbie wyzwań współczesnej ulicy

Opierając się na wyżej wymienionych kryteriach, spośród technik i metod występujących w Mizong quan można dowolnie wybrać odpowiedni zbiór techniki, które będzie można łatwo i skutecznie wykorzystać w samoobronie. Oczywiście potrzebne jest duże doświadczenie w metodach walki wręcz oraz znajomość współczesnych zagrożeń mogących występować na ulicy, żeby powstały w ten sposób system walki obronnej posiadał rację bytu i sprawdzał się w realnych sytuacjach.

Stąd na potrzeby samoobrony powstają we współczesnym świecie, systemy walki będące zwykle wyborem określonej liczby technik oraz koncepcji różnych styli i sztuk walki. Ich zadaniem jest szybkie nauczenie metod samoobrony i walki. Zwykle służą do szkolenia policjantów, żołnierzy, ochroniarzy. Przykład takich systemów stanowi polski Combat 56, czy izraelska Krav Maga.

Przy pisaniu powyższego opracowania korzystano z następujących materiałów:

• Butrym M., Orlińska W., Tajemnice Kung Fu, Sport i Turystyka, Warszawa 1983
• Flisikowski M., http://www.mizongquan.prv.pl/
• Kalina R.M., Teoria sportów walki, Centralny Ośrodek Sportu, Warszawa 2000
• Kalisz A., Kung Fu / Wushu, Świat Nei Jia nr 34, luty 2004, http://www.neijia.net/neijia/kungfu_34.html
• Kalisz A., Tradycyjne kung-fu, a "tradycyjne" formy, Samuraj 11/2003
• Łoziński K., Świątkowski J., Osuch P., Hung Gar Kung Fu Potęga Południowej Pięści, Wydawnictwo Text   i Wydawnictwo  T.M.W Piatikow, Warszawa 1995
• Szymankiewicz J., Śniegowski J., Kung Fu Wu Shu Chińska Sztuka Walki, Wydawnictwo Glob, Szczecin 1987
• Tokarski S., Sztuki walki. Ruchome formy ekspresji filozofii wschodu., GLOB, Szczecin 1989